ویتامین «د» در بدن انسان با عملکردهای متعددی از جمله استخوان‌سازی، تنظیم رشد سلولی و تقویت باروری و تقویت عملکردهای ایمنی و عصبی-عضلانی مرتبط است.
ویتامین «د» اولین بار در قرن بیستم شناخته شد و اکنون نیز به عنوان یک «پروهورمون» (یک مکمل قوی و موثر برای کاهش چربی و افزایش توده عضلانی) دسته‌بندی شده است.
ویتامین «د» انواع مختلفی دارد؛ از جمله سکوستروئیدهای محلول در چربی و انواع ویتامین D1 تا D5. در انسان، ویتامین D2 (ارگوکلسیفرول) و ویتامین D3 (کوله کلسیفرول) برای عملکردهای بیولوژیکی مهم هستند.
ویتامین «د» بیشتر در زمان تابش نور خورشید توسط پوست جذب می‌شود و برخی دیگر از این ویتامین‌ها به ویژه ویتامین D2 و D3 نیز از منابع غذایی گرفته می‌شوند.
هنگامی که پوست انسان در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، ترکیب شیمیایی «۷-دهیدروکلسترول» به D3 تبدیل می‌شود. این ترکیب شیمیایی در کبد نیز به «۲۵-هیدروکسی ویتامینD» تبدیل می‌شود که با نام کلسیدیول یا کلسیفدیول نیز شناخته شده است.
شکل فعال ویتامین D3 که با نام «کلسیتریول» شناخته شده نیز در کلیه سنتز می‌شود.
ویتامین «د» همچنین در بدن متابولیسم کلسیم-فسفات را تنظیم می‌کند و سطح کلسیم را از راه‌های مختلف افزایش می‌دهد.(مثلا با تحریک جذب کلسیم در روده یا بازجذب آن در لوله‌های کلیوی)
ویتامین «د» و هورمون پاراتیروئید (PTH) در تنظیم کلسیم و تشکیل استخوان نقش دارند. ویتامین «د» باعث افزایش جذب کلسیم از روده کوچک، مهار PTH و کاهش دفع کلسیم در کلیه ها نیز می‌شود. این کار باعث افزایش غلظت کلسیم در خون و درنهایت باعث تشکیل، رشد و محافظت از استخوان‌ها می‌شود.
ویتامین «د» و هورمون تیروئید
غدد تیروئید هورمون‌هایی را سنتز می‌کنند که عملکرد سیستم‌های فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کنند. محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تیروئید (HPT) همچنین سنتز هورمون تیروئید را از طریق مکانیسم بازخورد تنظیم می‌کند.
وقتی سطح هورمون در غده تیروئید کاهش می‌یابد، هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH) را سنتز می‌کند و در پی آن نیز TRH باعث تحریک تیروسیت‌هایی می‌شود که سنتز هورمون تیروئید را تقویت می‌کنند.
بیماری‌های خودایمنی تیروئید، مانند تیروئیدیت هاشیموتو (کم‌کاری تیروئید) و بیماری گریوز (پرکاری تیروئید)، از طریق نفوذ لنفوسیتی تیروئید مشخص می‌شوند. مطالعه دیگری نیز تایید کرده که کمبود ویتامین «د» با شروع بیماری گریوز در افراد مسن مرتبط است.
ویتامین «د» در تنظیم فعالیت بسیاری از سلول‌های ایمنی نقش دارد؛ از جمله تولید سیتوکین‌های ضد التهابی را افزایش می‌دهد و سیتوکین‌های پیش التهابی را مهار می‌کند.
مطالعات متعددی نیز اثر مثبت ویتامین «د» را در درمان سرطان تیروئید تایید کرده است.
ویتامین «د» و هورمون‌های مردانه
ویتامین «د» آنزیم‌های متعددی که در تولید هورمون‌های استروئیدی دخیل هستند، مانند هورمون‌های استروئیدی آدرنال، هورمون‌های جنسی و سیگنال‌دهی هورمون‌های جنسی را تنظیم می‌کند. ویتامین «د» همچنین آنزیم‌های موجود در بیضه و دستگاه انزال انسان را متابولیزه می‌کند و با بلوغ اسپرم‌ها مرتبط است.
یافته‌های تجربی نیز نقش احتمالی وویتامین «د» در تقویت باروری مردان از طریق سنتز هورمون‌های تولیدمثل را برجسته کرده و رابطه علت و معلولی بین کمبود ویتامین «د» و سطوح تستوسترون را نشان داده‌اند. این مطالعات کاهش سطح ویتامین «د» را با سطوح پایین تستوسترون مرتبط دانستند.
اگرچه برای درک اینکه چگونه سن، تغییرات ژنتیکی، تغییرات فصلی و زمان اندازه‌گیری بر سطح تستوسترون تأثیر می‌گذارند، تحقیقات بیشتری لازم است، اما به تازگی یک مطالعه نشان داد که مکمل ویتامین «د» باعث افزایش سطح تستوسترون می‌شود.
ویتامین «د» و هورمون‌های زنانه
ویتامین «د» بر سطوح استروژن و پروژسترون تأثیر می‌گذارد که نظم در قاعدگی همچنین رویدادهایی مانند یائسگی، باروری و بارداری را تنظیم می‌کنند. آزمایش‌ها روی حیوانات نیز نشان داد که کمبود ویتامین «د» نرخ باروری را کاهش می‌دهد، رفتار حیوانات برای جفت‌گیری را به خطر می‌اندازد و رشد نوزاد را مختل می‌کند.
کاهش سطح ویتامین «د» در بدن مادر پیامدهای منفی هم برای مادر و هم جنین به همراه دارد و می‌تواند باعث مشکلاتی مانند دیابت بارداری، وزن کم نوزاد هنگام تولد، همچنین ابتلا به بیماری «پره اکلامپسی» شود.
بسیاری از زنانی که دچار اختلال هورمونی «سندرم تخمدان پلی کیستیک» هستند که باعث ناباروری زنان می‌شود نیز دچار کمبود ویتامین «د» هستند. از نظر مکانیکی، کمبود ویتامین «د» بر ترشح انسولین و مقاومت به انسولین تأثیر می‌گذارد که همین موضوع می‌تواند باعث ایجاد «سندرم تخمدان پلی کیستیک» شود.
یک مطالعه جدید به زنان مبتلا به «سندرم تخمدان پلی کیستیک» توصیه کرده است که روزانه ۴۰۰ واحد مکمل ویتامین «د» و هزار میلی‌گرم کلسیم به مدت سه ماه برای بهبود باروری و کاهش علائم این اختلال مصرف کنند.
