دارویی جدید برای ایدز که ساخت آن پیشرفت چشمگیری در علم پزشکی به شمار می‌رود، به باور کارشناسان در پیشگیری و حتی پایان دادن به این بیماری در جهان بسیار کارآمد است، اما همان کارشناسان می‌گویند دستیابی به این دارو برای کسانی که به آن نیاز دارند، مانند «قطعه گمشده پازل» است.
بر اساس نتایج منتشر شده در هفته گذشته، این دارو با دوبار تزریق در سال، به میزان ۹۶ درصد در پیشگیری از ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی در مردان کارآمد بوده است. این دارو به عنوان نزدیک‌ترین چیز به واکسن اچ‌آی‌وی که بشر تا کنون ساخته، شناخته شده است.
تزریق این دارو به طور چشمگیری از قرص خوراکی روزانه PrEP (برای پیشگیری پیش از مواجهه) مؤثرتر است.
این دارو که لِناکاپاویر نام دارد، با نام تجاری سانلکا (Sunlenca) برای درمان ایدز در ایالات متحده، کانادا، اروپا و دیگر مناطق به فروش می‌رسد. پیش‌تر در یک مطالعه در زنان، اثربخشی ۱۰۰ درصدی آن در پیشگیری از ابتلا به ویروس ایدز نشان داده شده بود.
وینی بیانیما، مدیر اجرایی برنامه مشترک ملل متحد در زمینه ایدز (UNAIDS) می‌گوید: «این دارو بی‌پیشینه و از هر روش پیشگیری دیگری که داریم بسیار برتر است.»
او از شرکت داروسازی گیلیاد به خاطر ساخت این دارو قدردانی کرد اما گفت که توانایی جهان در متوقف کردن ایدز بستگی به استفاده از آن در کشورهای در معرض خطر دارد.
گیلیاد اعلام کرد این امکان را فراهم خواهم کرد که نمونه‌های ارزان‌تر و ژنریک این دارو در ۱۲۰ کشور فقیر دارای آمار بالای ایدز، به ویژه در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و کشورهای حوزه کارائیب به فروش برسد.
فرصت طلایی
اما این دارو تقریباً از تمام کشورهای آمریکای لاتین حذف شده زیرا گرچه نرخ‌ها پایین‌تر است، اما رو به افزایش دارد و این نگرانی را به وجود آورده که جهان فرصت طلایی برای توقف بیماری را از دست بدهد.
برنامه مشترک ملل متحد برای ایدز در گزارشی که روز یکشنبه به مناسبت روز جهانی ایدز منتشر شد، اعلام کرد که تعداد مرگ و میر ناشی از ایدز در سال گذشته حدود ۶۳۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. این پایین‌ترین رقم مرگ و میر ایدز از زمان اوج آن در سال ۲۰۰۴ بوده است و نشان می‌دهد که جهان اکنون در «مقطع تاریخی» قرار گرفته، زیرا فرصتی شایسته برای پایان دادن به این بیماری در اختیار اوست.
روش‌های دیگری مانند استفاده از کاندوم، قرص‌های روزانه، حلقه‌های واژنی و تزریقات دو ماه یکبار برای در امان ماندن از ویروس ایدز وجود دارد، اما کارشناسان می‌گویند که تزریق دوبار در سال گیلیاد برای گروه‌های در حاشیه که معمولاً از درخواست کمک درمانی بیم دارند، از جمله مردان همجنس‌گرا، کارگران جنسی و زنان جوان، به طور خاص مفید خواهد بود.
بیانیما می‌گوید: «برای این دسته از افراد، این یک معجزه است، زیرا به این معناست که آنها فقط باید دوبار در سال به یک درمانگاه مراجعه کرده و سپس درمان شوند.»
این دقیقاً همان چیزی است که برای لویس رووالکابا، مرد ۳۲ ساله‌ای در گوآدالاخارای مکزیک که در آخرین مطالعه منتشر شده شرکت کرده، اتفاق افتاد. او گفت که از درخواست قرص‌های پیشگیری روزانه که توسط دولت فراهم شده بود، ترس داشت، زیرا می‌ترسید به عنوان یک مرد همجنس‌گرا مورد تبعیض قرار گیرد.
از آنجا که او در این مطالعه شرکت کرده است، حداقل تا یک سال دیگر به دریافت این داروی تزریقی ادامه خواهد داد.
فشار برای عرضه دارو در آمریکای لاتین
دکتر آلما مینروا پِرِز، که دوازده نفر از داوطلبان این مطالعه را در یک مرکز تحقیقاتی خصوصی در گوآدالاخارا جذب و ثبت‌نام کرده بود، می‌گوید: «در کشورهای آمریکای لاتین، هنوز هم خیلی انگ و برچسب می‌زنند و بیماران از درخواست قرص خجالت می‌کشند.»
در مکزیک هنوز میزان دسترسی گسترده به این تزریقات از طریق سیستم بهداشت عمومی کشور مشخص نیست. مسئولان بهداشتی از اظهار نظر در مورد هرگونه برنامه برای خرید سانلنکا برای شهروندان خود خودداری کرده‌اند؛ قرص‌های روزانه برای پیشگیری از اچ‌آی‌وی از طریق سیستم بهداشت عمومی کشور به طور رایگان در سال ۲۰۲۱ در دسترس قرار گرفت.
بیانیما گفت که کشورهای دیگری غیر از مکزیک که در این تحقیق شرکت کرده‌اند نیز از توافق‌نامه نسخه‌های ژنریک خارج شده‌اند، از جمله برزیل، پرو و آرژانتین. او گفت: «آنها تأثیر این دارو را انکار می‌کنند، اما حرف‌شان توجیه‌پذیر نیست.»
عرضه ژنریک برای حذف نابرابری
گیلیاد در بیانیه‌ای گفته «متعهد است که همچنان امکان دسترسی به گزینه‌های پیشگیری و درمان اچ‌آی‌وی را در جایی که نیاز بیشتری وجود دارد، فراهم سازد.»
در میان ۱۲۰ کشوری که برای نسخه ژنریک واجد شرایط هستند، ۱۸ کشور عمدتاً آفریقایی وجود دارند که ۷۰ درصد از بار ایدز جهان را به دوش می‌کشند.
این شرکت داروسازی گفت که همچنین در حال کار بر روی ایجاد «مسیرهای سریع و کارآمد برای دسترسی به تمام افرادی است که به پیشگیری از ایدز با لِناکاپاویَر نیاز دارند یا آن را می‌خواهند.»
در روز پنج‌شنبه گذشته، ۱۵ انجمن در پرو، آرژانتین، اکوادور، شیلی، گواتمالا و کلمبیا نامه‌ای به گیلیاد نوشتند و در آن خواستار عرضه نمونه ژنریک سانلنکا در آمریکای لاتین شدند. آنها اشاره کردند که «نابرابری» نگران‌کننده‌ای در دسترسی به ابزارهای جدید پیشگیری از ایدز وجود دارد در حالی که آمار ابتلا در حال افزایش است.
کشورهایی مانند نروژ، فرانسه، اسپانیا و ایالات متحده بیش از ۴۰ هزار دلار (۳۸ هزار یورو) در سال برای درمان هر فرد با سانلنکا پرداخت می‌کنند. اما بر پایه محاسبه کارشناسان، در صورت گسترش تولید ژنریک و نمونه‌های ارزان‌تر برای استفاده حداقل ۱۰ میلیون نفر، هزینه آن ۴۰ دلار (۳۸ یورو) یعنی هزار برابر کمتر خواهد شد.
دکتر سلیم عبدالکریم، متخصص ایدز در دانشگاه کوآزولو-ناتال آفریقای جنوبی گفت که او هرگز دارویی به کارآمدی سانلنکا برای پیشگیری از ایدز ندیده است. او گفت: «حالا قطعه گمشده پازل این است که چگونه دارو را به دست تمام کسانی که به آن نیاز دارند برسانیم.»
