محمد علی و خانواده‌اش زندگی مرفهی را در «چِترال»، ناحیه‌ای در شمال پاکستان داشتند. این ناحیه به‌خاطر زیبایی‌های طبیعی شهرت دارد. این مرد ۵۵ ساله دارای باغ‌های میوه پر از درختان سیب، زردآلو و گلابی و انگور و همچنین چندین ملک بود که آنها را اجاره می‌داد. شش فرزند او همگی به مدرسه خصوصی رفته بودند و خانواده در خانه‌ای وسیع با چشم اندازی از کوه‌های پوشیده از برف و یخچال‌های طبیعی چترال زندگی می‌کرد. اما چهار سال پیش همه چیز تغییر کرد. اکنون او و فرزندانش در یک خانه مخروبه دو خوابه زندگی می کنند و پولی که دارند فقط تکافوی زنده ماندن آنان را می‌کند.
او می‌گوید: «من بدهکار هستم. من با کار به عنوان کارگر روزمزد تنها هزار روپیه [حدود سه پوند بریتانیا بر اساس نرخ روز] درآمد دارم و این برای تامین غذای خانواده‌ام کافی نیست.»
زندگی ساکنان بسیاری دیگر در ناحیه «چترال بالا»، مثل زندگی محمد در روستای «رشون» به دلیل تغییرات آب و هوایی زیر و رو شده است.
چترال حدود ۵۵۰ یخچال طبیعی دارد که حدود ۱۳ درصد از ناحیه را می‌پوشانند و از دیرباز برای ساکنان منبع حیاتی آب برای آشامیدن و آبیاری فراهم کرده‌اند.
اما با افزایش دما، یخچال‌های طبیعی با سرعتی نگران کننده در حال ذوب شدن هستند و این تغییرات پیامدهای ویران‌کننده‌ای دارد.
در طول دهه گذشته، سطح آب رودخانه چترال افزایش یافته و باعث طغیان رودخانه و جریان سیلاب‌های ناگهانی و فرسایش شدید زمین شده و خانه‌ها، مشاغل و حتی کل روستاها را به نابودی کشانده است.
کارشناسان می‌گویند که اکنون شهرک‌های بیشتری در معرض خطر نابودی قرار دارند، مگر اینکه برای محافظت از آنها اقدامات بیشتری انجام شود.
محمد در سال ۲۰۲۰ باغ‌ها، زمین‌های جنگلی و دارایی‌های خود را از دست داد زیرا در آن سال مسیر رودخانه چترال تغییر یافت و زمین او را زیر آب برد. او می‌گوید که برایش راه دیگری جز رها کردن همه اموالش باقی نمانده بود و می‌افزاید: «ما فقط توانستیم خود و فرزندانمان را نجات دهیم. خانه ما، درختان ما، همه چیز از بین رفته است.»
برای آیزا، دختر ۱۴ ساله محمد، همه چیز «زیر و رو» شده است.
او می‌گوید: «بعضی اوقات وقتی یاد روزهای خوب گذشته می‌افتم، گریه می‌کنم.»
شرایط چترال که حدود ۴۴۰ هزار نفر جمعیت دارد، نشان دهنده بحران گسترده‌تر در کشورهایی در بخش‌های خاصی از جهان است که با فوری‌ترین و حادترین اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم مواجه هستند.
پاکستان مسئول کمتر از یک درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان است اما در برابر آثار تغییرات اقلیمی، یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان است.
در سال ۲۰۲۲، این کشور گرفتار سیل‌های ویرانگر ناشی از باران‌های موسمی و ذوب یخچال‌های طبیعی شد که حداقل هزار و ۷۰۰ نفر را کشت و میلیاردها دلار خسارت برجای گذاشت.
مجیب الرحمن، کارشناس اداره حفاظت از آب و خاک ایالت «خیبر پختونخوا» که چترال در حوزه مسئولیت آن قرار می‌گیرد، می‌گوید حدود ۵۰ روستا در نزدیکی یخچال‌های طبیعی شمال پاکستان به طور کامل ویران شده‌اند و حدود ۱۰۰ روستای دیگر به درجات مختلف آسیب دیده‌اند.
کسانی که در این ایالت زندگی می‌کنند آثار این تغییرات را از نزدیک احساس می‌کنند.
حدود یک سوم از اهالی چترال در روستاهای مجاور رودخانه زندگی می‌کنند که آنها را در معرض خطرات ناشی از فرسایش زمین و سیل قرار می‌دهد. ساکنان برخی از این روستاها با چشم‌انداز آوارگی فوری روبرو هستند.
به گفته شهید اقبال، رئیس یک سازمان مردم نهاد محلی که شرایط اقلیمی منطقه را رصد می‌کند، در منطقه رشون، به هشت روستا در ۱۵ سال گذشته خسارت عمده وارد آمده است و ۱۱۱ خانوار با فرسایش قابل توجه زمین خود مواجه شده‌اند.
او می‌گوید از سپتامبر ۲۰۱۹ تاکنون ۴۷ خانه زیر آب رفته‌اند، و فرسایش زمین به تخریب بیش از ۱۵۰ هکتار زمین آبی منجر شده و تهدیدی قابل توجه را متوجه کشاورزی و معیشت افراد وابسته به کشاورزی کرده است.
خانواده‌های آواره در رشون در اقامتگاه‌های موقت زندگی می‌کنند و در دسترسی به نیازهای اولیه مانند غذا و آب پاکیزه، با چالش‌های عمده مواجه هستند در حالیکه برایشان چشم‌انداز یافتن کار چندان روشن نیست.
شهدات بی بی، ۶۵ ساله که یک زن بیوه است، پنج سال پیش خانه خود را بر اثر فرسایش زمین از دست داد. یکی از همسایگان با دریافت کمترین میزان اجاره، یک سرپناه جایگزین در اختیار او قرار داد اما این محل هم در جریان آتش‌سوزی ناشی از اتصال برق سوخت و فقط آشپزخانه آسیب دیده‌ای از آن باقی ماند.
او اکنون با دو پسر بالغ خود در یک چادر پاره در همان نزدیکی زندگی می‌کند. این چادر را بخشداری محلی برای او تهیه کرده است. هیچیک از اعضای این خانواده درآمد ثابت ندارد. شهدات می‌گوید که نگران فرا رسیدن فصل زمستان است که دمای هوا به زیر صفر می‌رسد.
جوامع نزدیک رودخانه چترال اکنون در جدال با زمان درگیر هستند تا بتوانند قبل از اینکه جریان آب زمین‌های مردم را غیرقابل استفاده کند از دسترسی به منابع برای حفاظت بیشتر در برابر جریان آب اطمینان حاصل کنند. در روستای «گرین لشت» که زمانی کشاورزی پر رونقی داشت، امروز تنها بقایای خانه‌های ویران شده باقی مانده است.
اشفق احمد افضل، رئیس شورای روستا می‌گوید که برای جلوگیری از فرسایش زمین و جاری شدن سیل، به احداث دیوار حفاظتی نیاز مبرم وجود دارد، زیرا در غیر این صورت تا چند سال آینده کل روستا از بین خواهد رفت.
اما او می‌گوید که برای قانع کردن مقامات ایالت خیبر پختونخوا برای توجه به این نیاز اقداماتی به عمل آمده است.
آقای افضل می‌گوید: «ما فقط می‌توانیم صدایمان را بلند کنیم. ما بارها و بارها به ادارات مربوطه مراجعه کرده‌ایم اما بسیج کردن ماشین بوروکراسی برای اقدام عملی دشوار است.»
تاکنون مقامات ایالت خیبر پختونخوا به احداث دیوارهای حفاظتی در رشون، دره‌های آرکاری و برخی دیگر مکان‌های آسیب‌پذیر در چترال مبادرت کرده‌اند.
اما آقای افضل می‌گوید که ساخت این دیوارها و محل آنها به درستی ارزیابی نشده بود و در نتیجه طغیان رودخانه به بعضی از آنها آسیب زده و تعدادی را ویران کرده است.
به گفته محمد علی سیف، سخنگوی ایالت خیبر پختونخوا، هیچ گزارشی در مورد خرابی یا نگرانی در مورد کیفیت موانع حفاظتی احداث شده در این استان دریافت نشده است.
او افزود: «اگرچه این دیوارها نمی‌توانند در برابر تخریب ناشی از افزایش جریان آب مانع کاملی ایجاد کنند اما تا حد زیادی نقش مهمی در به حداقل رساندن آسیب احتمالی این بلایای طبیعی ایفا می‌کنند.»
ناحیه‌هایی مانند چترال با خطرات زیادی مواجه هستند.
دکتر شمس علی بیگ، استادیار دانشکده علوم زیست محیطی دانشگاه عبدالولی خان مردان، می‌گوید که اگر الگوی فعلی تغییرات اقلیمی یعنی افزایش دما و ریزش باران شدید ادامه یابد، حدود یک سوم روستاهای این ناحیه از بین خواهند رفت.
او می گوید: «چترال اساسا به مثابه یک نمونه قابل مطالعه برای ارزیابی تاثیر تغییرات آب و هوا در مناطق کوهستانی محسوب می‌شود زیرا در این منطقه، شدت تغییر در مقایسه با مناطق دشتی کشور آشکارتر است.»
در این زمینه دولت پاکستان با چالش‌های بسیار زیادی مواجه است.
دولت این کشور برآورد می‌کند که تا سال ۲۰۵۰ هر سال به هفت تا ۱۴ میلیارد دلار برای سازگاری با تغییرات اقلیمی و ایجاد زیرساخت‌های مقاوم در برابر آثار این تغییرات نیاز دارد.
اما برای روستائیانی مانند شهدات، آنچه که روی داده این است که شیوه سنتی زندگی آنها از بین رفته است. او می‌گوید: «حالا به نظرم می‌رسد که زندگی ما این است که فقط نفس می‌کشیم و دیگر هیچ.»
