دانشمندان دریافتهاند که مغز انسان در طول عمر پنج مرحله مشخص را پشت سر میگذارد که نقاط عطف آن در سنین ۹، ۳۲، ۶۶ و ۸۳ سالگی هستند.
در این مطالعه حدود چهار هزار نفر تا سن ۹۰ سالگی تحت اسکن مغزی قرار گرفتند تا ارتباطات میان سلولهای مغزی آنها مشخص شود.
پژوهشگران دانشگاه کمبریج نشان دادهاند که مغز تا اوایل دهه سوم زندگی در مرحله نوجوانی باقی میماند، یعنی زمانی که ما به «اوج» میرسیم.
آنها میگویند نتایج این تحقیق میتواند به ما کمک کند تا بهتر بفهمیم چرا خطر ابتلا به اختلالات روانی و زوال عقل در طول زندگی متفاوت است.
مغز به طور دائم در پاسخ به دانش و تجربه جدید در حال تغییر است. اما این تحقیق نشان میدهد که این فرآیند از تولد تا مرگ یک مسیر یکنواخت و هموار نیست.
در عوض، مغز این پنج مرحله را طی میکند:
- کودکی – از تولد تا سن ۹ سالگی
- نوجوانی – از ۹ تا ۳۲ سالگی
- بزرگسالی – از ۳۲ تا ۶۶ سالگی
- پیری اولیه – از ۶۶ تا ۸۳ سالگی
- پیری پیشرفته – از ۸۳ سالگی به بعد
دکتر الکسا موزلی به بیبیسی گفت: «مغز در سراسر زندگی مجدداً سیمکشی میشود. پیوسته در حال تقویت یا تضعیف اتصالات است و این روند یکنواخت نیست، بلکه شامل نوسانات و مراحلی از بازتنظیم مغز است.»
برخی افراد ممکن است زودتر یا دیرتر از دیگران به این نقاط عطف برسند. اما پژوهشگران گفتند اینکه این سنین تا این حد واضح در دادهها نمایان شدهاند، چشمگیر است.
پنج مرحله مغز
کودکی:
این نخستین دوره زمانی است که مغز بهسرعت در حال رشد و افزایش اندازه است، اما در عین حال، در حال کاهش اتصالات بیش از حد میان سلولهای مغزی است؛ اتصالاتی که در آغاز زندگی شکل گرفتهاند و به آنها سیناپس گفته میشود.
کارآیی مغز در این مرحله کمتر میشود. عملکرد آن مانند کودکی است که در پارک پرسه میزند و بدون هدف مشخصی هرجا دلش بخواهد میرود، نه اینکه مستقیم از نقطه الف به ب حرکت کند.
نوجوانی:
این روند بهطور ناگهانی از سن ۹ سالگی تغییر میکند، زمانی که اتصالات مغز وارد مرحلهای از کارآیی بسیار شدیدی میشوند. دکتر موزلی میگوید: «این تغییر بسیار بزرگی است» و آن را عمیقترین دگرگونی میان مراحل مختلف مغز توصیف میکند.
این همچنین دورهای است که بیشترین خطر شروع اختلالات روانی وجود دارد.
شروع نوجوانی همزمان با آغاز بلوغ است، اما جدیدترین شواهد نشان میدهد که پایان آن بسیار دیرتر از آن چیزی است که تصور میشد. زمانی فکر میکردند نوجوانی به سالهای نوجوانی محدود میشود، اما بعدها علوم اعصاب نشان داد که این دوران تا دهه دوم زندگی ادامه دارد و اکنون مشخص شده تا اوایل سیسالگی نیز دوام دارد.
این تنها دورهای است که شبکه عصبی مغز کارآمدتر میشود. دکتر موزلی گفت این یافته با بسیاری از معیارهای عملکرد مغز که نشان میدهند اوج آن در اوایل دهه سوم است، هماهنگ است، اما افزود: «خیلی جالب است» که مغز بین ۹ تا ۳۲ سالگی در یک مرحله باقی میماند.
بزرگسالی:
پس از آن، دورهای از ثبات برای مغز فرا میرسد که طولانیترین مرحلهاش است و سه دهه ادامه دارد.
در این دوره تغییرات آهستهتر از دوران پرتلاطم پیشیناند، اما در اینجا شاهدیم که روند بهبود کارآیی مغز معکوس میشود.
دکتر موزلی گفت این مرحله «با ثبات هوش و شخصیت» که بسیاری از ما تجربهاش کردهایم یا شاهدش بودهایم، همخوانی دارد.
پیری اولیه:
این مرحله از ۶۶ سالگی آغاز میشود، اما یک افت ناگهانی نیست. بلکه الگوهای ارتباطات در مغز دستخوش تغییر میشوند.
مغز بهجای اینکه بهعنوان یک واحد منسجم عمل کند، بهتدریج به بخشهایی تبدیل میشود که بهصورت مستقل ولی فشرده با یکدیگر کار میکنند، مانند اعضای یک گروه موسیقی که هرکدام پروژه انفرادی خود را آغاز کردهاند.
گرچه این مطالعه فقط مغزهای سالم را بررسی کرده، اما این همان سنی است که زوال عقل و فشار خون بالا که بر سلامت مغز اثر میگذارد، شروع به بروز میکنند.
پیری پیشرفته:
سپس در سن ۸۳ سالگی وارد مرحله نهایی میشویم. دادههای این مرحله کمتر از سایر گروههاست، چرا که یافتن مغزهای سالم برای اسکن در این سن دشوارتر بوده است. تغییرات مغزی مشابه مرحله پیری اولیهاند، اما با شدت بیشتر.
دکتر موزلی گفت آنچه واقعاً او را شگفتزده کرده این بود که چگونه این «سنین با بسیاری از نقاط عطف مهم» مثل بلوغ، نگرانیهای سلامت در سالهای بعد زندگی و حتی تغییرات اجتماعی بزرگ در اوایل دهه سوم زندگی مانند پدر یا مادر شدن هماهنگ هستند.
