گروهی از دانشمندان به‌تازگی کشف کرده‌اند که توده‌های فلزی در بستر تاریک دریاها، می‌توانند اکسیژن تولید کنند. این محققان قصد دارند عمیق‌ترین قسمت اقیانوس‌ها را مطالعه کنند تا بتوانند این پدیده را بهتر درک کنند. آنها می‌گویند این ماموریت علمی می‌تواند دید ما نسبت به امکان زندگی در سیاره‌های دیگر را به کلی تغییر دهد.
اولین یافته‌های این متخصصان علوم دریایی در این زمینه آنها را شگفت‌زده کرد. پیش از آن تصور می‌شد که اکسیژن تنها توسط گیاهان در نور خورشید و در فرآیندی به نام فتوسنتز تولید می‌شوند.
محققان به این باور رسیده‌اند که اگر اکسیژن- عنصر ضروری برای حیات- می‌تواند در تاریکی از توده‌های فلزی هم تولید شود، امکان وقوع فرآیند مشابهی در سیاره‌های دیگر هم وجود دارد و می‌تواند محیطی ایجاد کند که حیات بتواند در آن وجود داشته باشد.
پروفسور اندرو سویتمن، محقق ارشد این پژوهش توضیح می‌دهد: «ما در حال گفت‌وگو با کارشناسان ناسا هستیم. آها هم معتقدند اکسیژن تاریک می‌تواند درک ما از چگونگی احتمال زندگی در سیاره‌های دیگر و بدون نور مستقیم خورشید را تغییر دهد.»
کشفی تاریک و مناقشه برانگیز
کشف اولیه این گروه در مجامع علمی جهان جنجال زیادی به پا کرد. گروهی از دانشمندان و همین طور بعضی از شرکت‌های استخراج مواد از بستر دریا که فلزات ارزشمند را برداشت می‌کنند، به این یافته‌ها انتقاد داشتند.
اگر اکسیژن بتواند در چنین اعماقی و در تاریکی مطلق تولید شود به این معنی است که زندگی می‌تواند در بستر دریا وجود داشته باشد و رشد کند. این مسئله تأثیر فعالیت‌های استخراجی از کف دریا بر حیات موجودات دریایی را در مرکز توجه قرار خواهد داد.
این یعنی، هم شرکت‌های استخراج از بستر دریا و هم سازمان‌های محیط زیستی – که بعضی از آنها گفته‌اند یافته‌های دانشمندان مدرک و دلیلی است برای توقف استخراج از بستر دریاها است- از نزدیک مطالعات این دانشمندان را زیر نظر خواهند داشت.
برنامه دانشمندان این است که در مناطقی کار کنند که عمق دریا بیش از ۱۰ کیلومتر است. آنها از تجهیزات زیردریایی کنترل از راه دور استفاده خواهند کرد.
پروفسور سویتمن توضیح می‌دهد: «ما ابزارهایی داریم که می‌توانند به عمیق‌ترین بخش اقیانوس‌ها بروند. ما کاملا اطمینان داریم که می‌توانیم این فرآیند را در مناطق دیگر هم پیدا کنیم و بعد شروع به بررسی علت‌های آن خواهیم کرد.»
بعضی از آزمایش‌ها که قرار است با همکاری دانشمندان ناسا انجام شود، می‌خواهد دریابد که آیا ممکن است همین فرآیند بتواند به موجودات میکروسکوپی در زیر اقیانوس‌ها و یا در سیاره‌های دیگر و قمرهای آنها، امکان حیات دهد؟
پروفسور سویتمن می‌گوید: «اگر اکسیژن وجود داشته باشد، ممکن است حیات میکروبی بتواند از آن استفاده کند.»
استخراج کردن یا استخراج نکردن
کشف اولیه این گروه که از نظر زیست‌شناختی بسیار عجیب و گیج‌کننده به نظر می‌رسید، اولین بار سال گذشته در نشریه «نیچر جیو ساینس» منتشر شد. این نتایج از چندین ماموریت در عمق اقیانوس در ناحیه بین هاوایی و مکزیک به دست آمده بود. پروفسور سویتمن و همکارانش در این نواحی حس‌گرهایی را به بستر اقیانوس فرستادند که ۵ کیلومتر عمق داشت.
این ناحیه بخشی از بستر دریا است که با گره‌های فلزی پوشیده شده است. این گره‌ها در اثر چسبیدن فلزات محلول در آب روی قطعه‌های صدف‌ها و یا زباله‌های جمع‌شده در بستر دریا ایجاد می‌شوند. این فرآیندی است که میلیون‌ها سال طول می‌کشد.
حس‌گرهایی که این گروه دانشمندان به بستر اقیانوس فرستادند پیوسته نشان می‌داد که میزان اکسیژن در عمق آب بالا می‌رود.
پروفسور سویتمن در آن زمان به بی‌بی‌سی گفت: «اول سعی کردم آن را ندیده بگیرم چون به ما این طور آموخته بودند که اکسیژن فقط از طریق فتوسنتز تولید می‌شود.»
سرانجام او و همکارانش تصمیم گرفتند این داده‌ها را بررسی کنند تا بفهمند چه اتفاقی در حال رخ دادن است. آنها آزمایش‌هایی روی گره‌های فلزی انجام دادند که با غوطه‌ور کردن ظروف در آب دریا جمع‌آوری کرده بودند.
نتیجه آزمایش‌ها این بود که توده‌های فلزی در آب دریا، اکسیژن می‌سازند. آنها متوجه شدند گره‌های فلزی نوعی جریان الکتریسیته تولید می‌کنند که می‌تواند با فرآیند الکترولیز مولکول‌های آب دریا را به اجزای سازنده‌اش یعنی هیدروژن و اکسیژن تجزیه کند.
بعد از آن، واکنش‌های منفی و انتقادهای دانشمندان دیگر و شرکت‌های استخراج از بستر دریا در اینترنت شروع شد.
مایکل کلارک، از شرکت متالز، یک شرکت کانادایی استخراج از بستر دریا، به بی‌بی‌سی گفت دلیل انتقاد آنها «عدم دقت علمی در طراحی آزمایش و جمع‌آوری داده‌ها» بوده است. او و منتقدان دیگر می‌گویند هیچ تولید اکسیژنی وجود ندارد و آنچه به دست‌آمده ناشی از حباب‌هایی بوده که دستگاه‌ها در هنگام نمونه‌برداری تولید کرده‌اند.
پروفسور سویتمن در پاسخ به این انتقاد گفت: «آزمایش‌های جدید ثابت خواهند کرد که این طور نیست.»
این بحث ممکن است فنی و تخصصی به نظر بیاید اما مسئله این است که چندین شرکت استخراجی بزرگ در حال بررسی امکان برداشت مقادیر انبوه فلزات باارزش از بستر دریا هستند.
ذخایر طبیعی که این شرکت‌ها به دنبال آن هستند، فلزاتی است که برای ساخت باتری‌ها به کار می‌آیند. تقاضا برای این فلزات، هم‌زمان با فاصله گرفتن اقتصادهای بزرگ جهان از سوخت‌های فسیلی و استفاده بیشتر از روش‌های دیگر مثل خودروهای الکتریکی، افزایش یافته است.
رقابتی که برای دسترسی به این منابع آغاز شده، موجب نگرانی گروه‌های محیط زیستی و دانشمندان شده است. بیش از ۹۰۰ دانشمند علوم دریایی از ۴۴ کشور نامه‌ای را امضا کرده‌اند و با تاکید بر خطرهای این گونه استخراج‌ها خواهان توقف این فعالیت‌ها شده‌اند.
پروفسور سویتمن در یک نشست خبری درباره آخرین ماموریت تحقیقاتی گروه خود، گفت: «پیش از هر اقدام، باید اکوسیستم اعماق دریا را تا حد امکان درک کنیم.»
او گفت: «من فکر می‌کنم تصمیم درست این است که تا زمانی که بفهمیم این کار برای جامعه جهانی خوب است یا نه، از انجام آن خودداری کنیم.»
