دولت سیزدهم درحالی پس از افتتاح فاز دوم انتقال آب دریای عمان به اصفهان، به سراغ انتقال آب از بن به بروجن رفته، که وضعیت زیست‌پذیری اصفهان به‌ویژه در‌حالی‌که شاخص آلایندگی هوا تنفس عادی در این شهر را هم در هاله‌ای از ابهام قرار داده‌است.
طرح انتقال آب بن-بروجن، موجب شد وزرای کشور و نیرو به اصفهان بروند و بگویند که انتقال از سرچشمه‌های زاینده‌رود موجب بارگذاری جدید بر حوضه آبریز نیست و از تنش‌های مطرح شده بکاهند.
بارگذاری بیشتر در حوضه آبریز زاینده‌رود درحالی ادامه دارد که مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی اصفهان، پیش‌تر اعلام کرده بود «برای احیای آبخوان دشت اصفهان-برخوار، فقط تا سال ۱۴۰۹ و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، تا سال ۱۴۱۸ فرصت هست.»
دکتر «علی میرچی»، استادیار مهندسی منابع آبی در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا، در توصیف وضعیت اصفهان به «ایران‌وایر» می‌گوید: «مساله هم به‌لحاظ قانونی کلاف سردرگم است، هم به‌لحاظ بیوفیزیکی و اقتصادی، اجتماعی.»
زیست‌پذیری شهر اصفهان؛ مساله‌ای که حل نمی‌شود
شهر اصفهان درحالی آخرین روزهای پاییز را تجربه می‌کند که هفته‌هایی به‌شدت آلوده را پشت سر گذاشت. آلودگی هوا در اصفهان به حدی رسیده که حتی روزهای ناسالم آن بیشتر از روزهای ناسالم تهران و اهواز است.
«منصور شیشه‌فروش»، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، اخیرا به خبرگزاری «فارس» گفته: «آلودگی هوای اصفهان ۵۰ درصد بیشتر از سال گذشته است.» این موضوع را در کنار وضعیت فرونشست زمین در اصفهان بگذارید.
«رضا اسلامی»، مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی استان اصفهان، پیش‌از‌این اعلام کرده‌بود اصفهان تنها شهر در سراسر ایران است که «فرونشست زمین حتی به داخل مناطق مسکونی آن نفوذ کرده است.»
او همچنین هشدار داده بود که «برای احیای آبخوان دشت اصفهان-برخوار، فقط تا سال ۱۴۰۹ و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، تا سال ۱۴۱۸ فرصت هست.»
حال «محمد درویش»، فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحلیلی «انتخاب» در ایران گفته: «اصفهان دو سناریو دارد، یک سناریو بدبینانه این است که در سال ۱۴۰۹ باتوجه به اینکه مخازن سفره‌های زیرزمینی‌اش تمام می‌شود مردم مجبور به مهاجرت هستند، سناریوی خوشبینانه هم ۱۴۱۸ است که آن وقت در صورت عدم اصلاح مبلمان شهری و رفتار صنایع، ناچار به مهاجرت می‌شوند.»
براساس تحلیل آقای درویش، اگر موضوع آلودگی هوا را هم به آن اضافه کنیم و باتوجه به اینکه اصفهان بیشتر از اهواز و تهران روزهای ناسالم دارد، حتی قبل از تمام شدن آب، هوای اصفهان تمام شود و مردم قبل از فرار از تشنگی، از فقدان اکسیژن مجبور به رفتن شوند.
در چنین شرایطی، دولت سیزدهم وعده داده تا سال آینده خط انتقال از دریای عمان به اصفهان به بهره‌برداری می‌رسد و این یعنی صنایع همچنان به آلوده‌کردن این اقلیم مشغول خواهند بود. از طرف دیگر، دولت خبر داده تاکنون برای طرح انتقال آب بن-بروجن، هزار و هفتصد میلیارد تومان هزینه کرده و به‌زودی این طرح نیز به بهره‌برداری می‌رسد. این کار نیز به معنای بارگذاری بیشتر بر حوضه‌آبریز زاینده‌رود است. حوضه‌ای که به‌دلیل ضعف و مصرف آب‌های زیرزمینی‌اش، درگیر فرونشست زمین است.
آقای درویش در وصف وضعیت فعالیت صنایع گفته بود:«استان اصفهان رکورددار واحد‌های صنعتی آب‌بر و آلاینده و مشتقات صنایع گندله‌سازی، آهن، پتروشیمی، نیروگاه‌های حرارتی و کلکسیونی از این صنایع است. اگر هنوز نتوانسته‌اند آنگونه که دلشان می‌خواست صنایع را گسترش دهند، به‌علت محدودیت آب است.»
چشم‌انداز منابع آبی خوب نیست
گرچه براساس یک پیش‌بینی، سال آبی جاری قرار است با بارش‌های بیش از حد نرمال همراه باشد، اما آنچه در نخستین فصل از آن ثبت شده، چنگی به دل نمی‌زند.
شرکت مدیریت منابع آب ایران، میزان پرشدگی سدهای کشور در نیمه آذر را ۴۰ درصد اعلام کرده و این به معنای آن است که هنوز ۶۰ درصد از مخازن سدهای کشور هم خالی است. براساس این گزارش، مجموع ذخایر آبی سدهای کشور حدود ۱۹.۹ میلیارد مترمکعب است
از میان سدهای مهم، تامین آب شرب و کشاورزی کشور، ۱۷ سد،میزان پرشدگی زیر ۲۰ درصد دارند و بیش از ۸۰ درصد ظرفیت مخازن این سدها خالی است.
در عین حال، براساس آمار اعلام‌شده از سوی دفتر مطالعات پایه منابع آب، در بازه زمانی ابتدای سال آبی تا ۱۱آذر، حجم آب پشت سد زاینده‌رود به ۲۸۹ میلیون مترمکعب رسیده که برابر ۲۳ درصد از حجم سد بوده و نسبت به سال گذشته، ۹۰ درصد افزایش را ثبت کرده است.
گرچه وضعیت بارش در مقایسه با سال گذشته بهبود داشته، اما باتوجه به انباشت خشکسالی و برداشت شدید از آبخوان‌ها، نمی‌توان به چنین وضعیتی آن هم در فصل نخست سال آبی دل خوش کرد.
سفرهای غیرکارآمد وزرای کابینه سیزدهم
طرحی که به بن-بروجن معروف شده، یکی از طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای در ایران بوده است که عموما نزد کارشناسان، از آن به‌عنوان آخرین راه‌حل در تامین آب شرب مردم یاد می‌شود.
ماجرا به دهه ۸۰ مربوط است که دولت قانون استقلال شرکت‌های استانی آب‌وفاضلاب را به مجلس برد. این طرح سبب شد استان‌ها فارغ از توجه به حوضه آبریز رودخانه‌ها، به طراحی و مدیریت منابع آب استان خود بپردازند. بن و بروجن هر دو در استان چهارمحال‌و‌بختیاری ولی از دو حوضه آبریز هستند. حال بحث بر سر این است که چرا آب از حوضه آبریز زاینده‌رود برای استفاده در حوضه آبریز کارون منتقل می‌شود. همین بحث‌ها درباره طرح انتقال آب بن-بروجن و اعتراض مردم محلی موجب شد تا دو وزیر کابینه «ابراهیم رئیسی» برای حل‌وفصل تنش‌ها، به این منطقه سفر کنند.
براساس گزارش «ایرنا»، «احمد وحیدی»، وزیر کشور کابینه سیزدهم، ۲۷آبان سال جاری در اصفهان در نشست هم‌اندیشی مسائل زاینده‌رود حاضر شد و گفت:«طرح آبی بن-بروجن جز برای مصرف آشامیدنی استفاده نمی‌شود و بارگذاری اضافه‌ای بر زاینده رود انجام نشده است.» او همچنین وعده داده داد: «با تخلفات احتمالی درخصوص استفاده غیرشرب از این خط لوله، حتما برخورد می‌شود.»
«حامد یزدیان»، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و دستیار استاندار اصفهان در امور زاینده‌رود، پس‌از این نشست گفت: «ما منکر نیازهای آب شرب استان بالادست نیستیم، اما از لحاظ فنی به‌نظر می‌رسد از حوضه کارون امکان تامین نیازهای استان چهار محال‌و‌بختیاری بهتر وجود داشته است.»
به‌نظر می‌رسد حتی حضور وزرای کشور و نیرو در اصفهان نتوانسته اذهان متخصصان را در مورد بی‌خطر بودن این طرح قانع کند.
«حمیدرضا صفوی»، استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان نیز در نقد طرح انتقال آب بن-بروجن گفته است: «با این طرح که به نام قمربنی‌هاشم اجرا شده، قرار است ۴۱ میلیون مترمکعب آب برداشت شود. در حوضه‌ای که با یک میلیارد مترمکعب کمبود در سال مواجه است، با افتتاح پروژه بن-بروجن، ۱۰۰ میلیون مترمکعب دیگر بارگذاری جدید صورت می‌گیرد.
توجیه وزارت نیرو این است که این برداشت برای رفع کدورت آب شرب شهرکرد انجام می‌شود و این بارگذاری جدید نیست، اما عملکرد وزارت نیرو در این زمینه با توجه به اینکه همچنان تاسیسات برداشت قبلی فعال است، بیم آن می‌رود که هر دو تاسیسات هم‌زمان کار برداشت آب را انجام دهند.
این درحالیست که طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای با سرمایه‌های قابل‌تامل در حال اجرا است، در‌حالی‌که به‌نظر می‌رسد اولویت‌های سازگاری با کم‌آبی راهبرد موثرتر و پایدارتری ایجاد می‌کند.»
وام آبی بزرگی که از اصفهان گرفتیم و پس ندادیم
مدیران دولت سیزدهم با تاکید بر اینکه «مردم باید کمبود آب را باور کنند»، دست به اجرای طرح‌های انتقال آب می‌زنند و همچنان در فضایی دورتر از «سازگاری با کم‌آبی»، مشغول بارگذاری‌های جدید در مناطقی هستند که تنش آبی شدید دارد. دولت سیزدهم با اجرای پروژه‌های ساخت شهرهای جدید، بارگذاری‌های مسکونی هم برای اصفهان تدارک دیده و این درحالیست که هیچ خطابی به صنایع مبنی‌بر اینکه باید خود را با کم‌آبی سازگاری دهند، نمی‌شنویم.
دکتر علی میرچی، استادیار مهندسی منابع طبیعی در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا، در تحلیل وضعیت اصفهان به ایران‌وایر می‌گوید: «وضعیت حوضه زاینده رود، مصداق بارز ورشکستگی آبی در یک حوضه آبریز است. جایی‌که خرج آبی ما بسیار بیش از دخل آبی (یعنی باران و برف) است.»
او که از دانشگاه صنعتی میشیگان دکتری مهندسی مدیریت منابع آب دارد، اجرای طرح‌های انتقال آب پیشین به داخل این حوزه را موجب ایجاد کلاف سردرگمی به نام اصفهان دانسته و می‌افزاید: «جریان آب زاینده‌رود تا دو برابر جریان طبیعی افزایش پیدا کرده و در عین حال به‌دلیل بارگذاری روی منابع آب به‌دلیل افزایش افسارگسیخته نیازهای صنعتی و شرب و کشاورزی، نه‌تنها جریان زاینده رود قطع می‌شود، بلکه آب‌های زیرزمینی چهار آبخوان عمده منطقه رو به تخلیه است و تالاب گاوخونی هم حقابه دریافت نمی‌کند.»
براساس تحلیل آقای میرچی، یعنی «حوضه‌ای داریم که وام آبی بزرگی گرفته، اما حساب پس‌اندازش اپ هم ته کشیده و صدای حقابه‌داران در آن درآمده.»
این استادیار مهندسی منابع آب در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا، درباره موقعیت مساله اصفهان به ایران‌وایر می‌گوید: «مساله هم به لحاظ قانونی کلاف سردرگم است، هم به لحاظ بیوفیزیکی و اقتصادی، اجتماعی. در منطقه گرم و خشک فلات مرکزی ایران، وجود آب به‌مثابه یک نیروی پیشران توسعه عمل می‌کند. اگر مدیریت و محدود کردن تقاضا با شدت و حدت انجام نشود [که نشد]، افزایش عرضه در گذر زمان به افزایش تقاضای آب می‌انجامد و نتیجه این می‌شود که می‌بینیم.»
آقای میرچی همچنین تاکید می‌کند: «طبیعی است که حساسیت به انتقال آب از این سیستم ورشکسته آبی اوضاع را بغرنج‌تر کند و عجیب است که از محدودیت منابع آب شیرین برای توسعه در فلات مرکزی درس نمی‌گیریم و به‌جای توسعه متوازن، همچنان بر انتقال آب تاکید داریم.»
