امسال (سال ۲۰۲۴) یک روز به تقویم‌های ما اضافه می‌شود، و به جای ۳۶۵ روز معمول ۳۶۶ روز در این سال کبیسه خواهیم داشت.
در ایران و افغانستان سال ۱۴۰۳ سال کبیسه است و اسفند آن سال به جای ۲۹ روز معمول، ۳۰ روز خواهد داشت.
آن یک روز اضافی در کوتاهترین ماه سال گنجانده می‌شود، و ۲۹ فوریه (و در ایران ۳۰ اسفند) روز کبیسه نام می‌گیرد، روزی که با سنت‌های فرهنگی و اعتقادات خرافی همراه است. ما در گاه‌شماری میلادی به صورت کلی هر چهار سال یک سال کبیسه داریم. قبلی ۲۰۲۰ بود و بعدی نیز قرار است ۲۰۲۸ باشد.
اما این قاعده چند استثنا هم دارد که در ادامه به همراه سنت‌های گوناگون در سراسر دنیا توضیح می‌دهیم.
اصلا چرا سال کبیسه داریم؟
یک سال تقویمی غالبا ۳۶۵ روز است، چرا که زمین برای یک دور کامل چرخیدن دور خورشید به این مقدار زمان نیاز دارد. اما ۳۶۵ عددی است که به پایین گرد شده است.
در واقعیت، مدت زمان لازم برای یک چرخش کامل زمین به دور خورشید ۳۶۵.۲۴۲۱۹۰ روز است – یعنی ۳۶۵ روز، ۵ ساعت، ۴۸ دقیقه و ۵۶ ثانیه. به این می‌گویند سال نجومی.
سال نجومی اندکی بلندتر از سال تقویمی است، برای همین باید فکری به حال ساعت‌ها، دقیقه‌ها و ثانیه‌های اضافی کرد.
اگر هر از چندی یک روز به تقویم اضافه کنیم، سال تقویمی تنظیم می‌شود و مطابقتش با فصل‌ها محفوظ می‌ماند.
سال کبیسه چه سنت‌هایی دارد؟
سال کبیسه سنت‌ها و خرافات گوناگون خاص خودش را دارد.
«روز مجردها» که بعضا با نام «رجحان زنان» نیز شناخته می‌شود یک سنت ایرلندی است که در آن زنان اجازه دارند در روز کبیسه از مردان خواستگاری کنند.
البته امروزه روز زنان می‌توانند در هر روز سال که دوست دارند خواستگاری کنند – اما ظاهرا قدمت این سنت به قرن پنجم میلادی برمی‌گردد و باور بر این است که ریشه در افسانه سَنت بریجیت و سَنت پاتریک دارد.
بر اساس این افسانه، بریجیت پیش پاتریک شکایت برده بود که زنان باید مدتی طولانی برای یافتن همسر صبر کنند، چون مردان برای خواستگاری کردن وقت تلف می‌کنند. تقاضای او این بود که زنان نیز فرصت خواستگاری کردن داشته باشند.
در عین حال سنتی‌هایی هم برای مواقعی که خواستگاری زنان رد می‌شود وجود دارد. مرد باید به زن خواستگار غرامت بدهد، غرامتی که معمولا شامل خریدن دستکش یا لباس خواب ابریشمی می‌شود.
در فرهنگ‌های دیگر، روز کبیسه روز بداقبالی است.
توصیه سنتی در یونان این است که در سال کبیسه ازدواج نکنید – و مخصوصا در روز کبیسه. باور سنتی بر این است که ازدواجی که در سال کبیسه رخ دهد به طلاق منجر خواهد شد.
در اسکاتلند هم باور مردم بر این بود که روز کبیسه روزی است که جادوگران برای خرابکاری پیش هم جمع می‌شوند. بعضی از اسکاتلندی‌ها هنوز هم عقیده دارند که زایمان در ۲۹ فوریه خوش‌اقبال نیست.
اما نظر بعضی از فرهنگ‌ها برعکس است و ۲۹ فوریه را زادروزی خوش‌اقبال می‌دانند. حتی بعضی از طالع‌بینان عقیده دارند که اگر روز کبیسه به دنیا آمده باشید ویژگی‌های منحصر به فردی خواهید داشت.
اما چرا روز کبیسه در ماه فوریه است؟
دلیل انتخاب فوریه به عنوان ماه میزبان روز کبیسه را می‌توان در اصلاحات تقویمی ژولیوس سزار در روم باستان یافت.
تقویم ژولیانی به دستور سزار تهیه شد و برای حفظ انطباقش با سال نجومی سال کبیسه داشت. حتی بعد از این که تقویم ژولیانی در سال ۱۵۸۲ به تقویم گریگوری تبدیل شد نیز سنت افزودن روز کبیسه به ماه فوریه باقی ماند.
اگر سال کبیسه نداشتیم چه می‌شد؟
اگر سال کبیسه نداشته باشیم و زمان اضافه سال نجومی را در نظر نگریم، فصل‌ها به مرور از جای خود خارج می‌شوند.
برای مثال، در یک دوره ۷۰۰ ساله، شروع تابستان در نیم‌کره شمالی از ماه ژوئن به ماه اکتبر منتقل خواهد شد.
دوره تناوب سال کبیسه چقدر است؟
بیشتر مردم فکر می‌کنند که هر چهار سال یک بار سال کبیسه می‌شود، اما همیشه چنین نیست.
دلیلش این است که تفاوت میان سال نجومی و سال تقویمی در یک دوره چهار ساله دقیقا ۲۴ ساعت نیست، بلکه ۲۳.۲۶۲۲۲۲ ساعت است.
لذا این تفاوت را هم باید بالاخره در نظر گرفت.
قاعده این است که اگر یک سال را بتوان کامل تقسیم به چهار کرد و چیزی باقی نماند، سال کبیسه است.
یک استثنا سال‌هایی است که بخش به ۱۰۰ می‌شوند و سال کبیسه به حساب نمی‌آیند.
با این حال، اگر یک سال به ۴۰۰ بخش‌پذیر باشد، آن سال را سال کبیسه حساب می‌کنند.
بگذارید برای راحتتر شدن مساله چند مثال بزنیم.
۲۰۰۰ سال کبیسه بود – چون هم به ۴ و هم به ۴۰۰ بخش‌پذیر بود.
اما ۱۷۰۰، ۱۸۰۰ و ۱۹۰۰ بخش به ۴ می‌شوند ولی به ۴۰۰ نه، پس سال کبیسه نبودند.
دفعه بعدی که از یک سال کبیسه می‌جهیم سال ۲۱۰۰ خواهد بود.
