تحقیقات نشان داده‌اند سلامت دستگاه گوارش می‌تواند با جنبه‌های مختلفی از سلامتی از جمله سطح کلسترول تا سلامت روان افراد مرتبط باشد.
همزمان با افزایش آگاهی درباره نقش دستگاه گوارش، تمایل برای بهتر کردن سلامتی آن هم بیشتر شده است.
بر اساس داده‌های مرکز تحقیق بازار پولاریس، ارزش بازار محصولات پروبیوتیک در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۶۰ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، سالانه ۷ درصد رشد داشته باشد.
اما چرا سلامت دستگاه گوارش مهم است و چطور می‌تواند آن را بهتر کرد؟
دستگاه گوارش سالم چیست؟
ازآنجایی که دستگاه گوارش ساختار پیچیده‌ای دارد، تشخیص دستگاه گوارش سالم به سادگی تشخیص سلامت اندام‌های دیگر بدن نیست و هیچ وسیله یا روش اندازه‌گیری واحدی برای اندازه‌گیری سلامت آن وجود ندارد.
دستگاه گوارش ما پر از میکروب است. تعداد میکروب‌های داخل آن، آن‌قدر زیاد است که اگر همه‌شان را روی هم جمع کنیم، بیش از ۱.۸ کیلوگرم وزن خواهند داشت.
در هر گرم از محتویات روده‌ای، ۱۰۰ میلیارد باکتری وجود دارد.
دکتر کاترین جانسون که در مورد ارتباط سیستم گوارش و مغز در دانشگاه آکسفورد تحقیق می‌کند، می‌گوید یک دستگاه گوارش سالم، معمولاً گونه‌های متنوعی از میکروب‌ها را در خود دارد.
با همه این‌ها، به گفته خانم جانسون دانش میکروبیوم هنوز حوزه نسبتاً جوانی در علم است. به گفته او به همین دلیل است که ما با جزئیات نمی‌دانیم یک سیستم گوارش سالم چه شکلی دارد.
او می‌گوید: «میکروبیوم دستگاه گوارش برای هر فرد متفاوت و بسیار متنوع هستند. هزاران گونه مختلف میکروب و هزاران زیرمجموعه مختلف در هرگونه وجود دارد و ما اطلاعاتی درباره کارکرد بسیاری از آن‌ها نداریم.»
چرا داشتن سیستم گوارش سالم، اهمیت دارد؟
دکتر جانسون می‌گوید: «سیستم گوارش می‌تواند تقریباً بر تمام‌اندام‌های بدن تأثیر بگذارد.»
مغز و سیستم گوارش ارتباطی بسیار قوی با یکدیگر دارند که به نام محور مغز- گوارش شناخته می‌شود.
هر یک از دو طرف این محور، برای دیگری حیاتی و ضروری است. مطالعات نشان داده‌اند رشد و تکامل مغز در صورت نبودن میکروبیوم‌های دستگاه گوارش، غیرطبیعی خواهد بود.
از سیستم گوارش گاهی به‌عنوان مغز دوم یاد می‌شود زیرا باکتری‌های موجود در آن می‌توانند رفتار ما را به واسطه ۱۰۰ میلیون نورونی که در آن وجود دارند، تحت تاثیر قرار دهند.
نورون‌ها سلول‌هایی هستند که در مغز و در سیستم عصبی مرکزی بدن وجود دارند و به بدن ما می‌گویند چطور رفتار کند.
دستگاه گوارش ما حتی می‌تواند خلق‌وخوی ما را تنظیم کند زیرا می‌تواند مواد شیمیایی انتقال‌دهنده پیام‌های عصبی ( نورو ترانسمیتر)، شبیه آنچه در مغز وجود دارد، مانند سروتونین تولید کند.
ما دستگاه گوارش را بیشتر برای نقشی که در جذب مواد مغذی غذا دارد می‌شناسیم.
دکتر ونکاترامان کریشنا، متخصص گوارش از هند توضیح می‌دهد: «ما نمی‌توانیم آب و مواد معدنی را از طریق مدفوع از بدن خارج کنیم.»
دکتر مگان راسی که به‌عنوان دکتر سلامت گوارش در بریتانیا شهرت دارد، می‌گوید عدم تعادل در میکروب‌های گوارشی تاکنون با ۷۰ نوع بیماری مزمن مرتبط دانسته شده است. این بیماری‌ها شامل بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های تنفسی تا بیماری خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید می‌شوند.
دکتر راسی می‌گوید نزدیک به ۷۰ درصد سلول‌های ایمنی بدن در سیستم گوارش ما زندگی می‌کنند و در ارتباط دائم با سیستم ایمنی بدن ما هستند.
او اضافه می‌کند: «به همین دلیل کسانی که سیستم گوارش سالم‌تری دارند، سیستم ایمنی مقاوم‌تری هم دارند.»
چطور می‌توانید سلامت سیستم گوارش خود را بهبود ببخشید؟
به دنبال پروژه مطالعه سیستم گوارش که در سال ۲۰۱۸ در ایالات‌متحده انجام شد، متخصصان توصیه‌های جدیدی را به مردم آغاز کردند ازجمله مصرف حداقل ۳۰ نوع گیاه در طول هفته. این کار به تنوع میکروبیوم سیستم گوارش کمک می‌کند.
منظور از گیاه فقط میوه و سبزیجات نیست بلکه دانه‌ها، ادویه‌ها و آجیل‌ها در این گروه قرار می‌گیرند.
خانم راسی پیشنهاد می‌کند در دستور پخت غذاها بعضی مواد اولیه را عوض کنیم و در سوپرمارکت‌ها دنبال میوه‌های مختلف باشیم تا بتوانیم به رژیم خود از جهت مصرف گیاهان تنوع ببخشیم.
او توصیه می‌کند: «مثلاً می‌توان به‌جای استفاده از جو برای فرنی صبحانه، به آن دانه‌های دیگری مانند کینوا هم اضافه کرد و رویش کمی بلو بری و تخم و دانه‌های مختلف ریخت. یا می‌توان به‌جای اینکه مایع ماکارونی را فقط با گوشت درست کنید، جای آن را با عدس که فیبر زیادی دارد، عوض کنید.»
بر اساس توصیه سازمان سلامت ملی بریتانیا، رژیم غذایی که فیبر بالاتری داشته باشد، احساس سیری بیشتری در ما ایجاد می‌کند، به هضم غذا کمک می‌کند و مانع یبوست می‌شود. این سازمان توصیه می‌کند افراد بزرگ‌سال روزانه ۳۰ گرم فیبر در رژیم روزانه خود دریافت کنند.
انتخاب نان‌های سبوس‌دار و کمتر تصفیه شده به‌جای نان سفید، استفاده از برنج قهوه‌ای و پاستای سبوس‌دار هم می‌تواند میزان فیبر دریافتی بدن شما را بالا ببرد
منابع دیگر فیبر شامل سیب‌زمینی با پوست (مانند سیب‌زمینی پخته‌شده باپوست در فر) و همین‌طور حبوباتی مانند لوبیا، عدس و نخود است که می‌توان آن‌ها را به خورشت‌ها ، خوراک‌ها و سالادها اضافه کرد.
غذاهای پروبیوتیک (که دارای انواع خاصی از فیبر و کربوهیدرات هستند) نشان داده‌اند که می‌توانند به رشد باکتری‌های مفید سیستم گوارش کمک کنند.
نمونه‌هایی از این مواد غذایی عبارتند از: موز، پیاز، پیازچه، سیر، کلم، تره‌فرنگی، جوی دو سر، مارچوبه، شلیل، بلوبری و گریپ‌فروت.
دکتر هنیشا خمانی، متخصص گوارش از پاکستان می‌گوید یک رژیم متعادل و پر از مواد مغذی در دوران ۲۰ سالگی برای سلامت طولانی مدت در ادامه زندگی بسیار اهمیت دارد.
او می‌گوید: «تصمیم‌هایی که در مورد رژیم غذایی و انتخاب مواد خوراکی در سنین حساس زندگی گرفته می‌شود می‌تواند بر ابتلا به بیماری‌های مزمن، وضعیت سلامت روانی و قدرت یادگیری، وضعیت کلی سلامت فیزیکی بدن در دهه‌های آینده زندگی فرد تأثیر داشته باشد.»
تیم اسپکتور، استاد دانشگاه «کینگز کالج لندن» نویسنده کتابی است به نام «غذا در دهان گذاشتن: چرا هر چه درباره غذا به ما گفته بودند اشتباه است؟» او در این کتاب می‌گوید روزه‌داری متناوب یا حداقل ۱۲ ساعت فاصله گذاشتن بین شام و صبحانه می‌تواند برای میکروب‌های دستگاه گوارش، مفید باشد.
چه غذاهایی برای سلامت سیستم گوارش مضر هستند؟
دکتر کریشنا توضیح می‌دهد که غذاهای فوق فرآوری شده، الکل و سیگار برای سیستم گوارش خوب نیستند.
غذاهای بسیار فرآوری شده دارای موادی هستند که باکتری‌های خوب داخل سیستم گوارش را از بین می‌برند و باکتری‌های بد را افزایش می‌دهند.
دکتر کریشنا اضافه می‌کند بسته به اینکه در کجای جهان زندگی می‌کنید، شاید لازم باشد از غذاهای غیربهداشتی فروشنده‌های خیابانی دوری‌کنید و میوه‌ها و سبزی‌ها را برای از بین بردن ویروس‌های خطرناک به‌خوبی بشورید.
استرس هم می‌تواند بر سلامت سیستم گوارش ما تأثیر بگذارد و باعث رفلکس اسید معده شود و احتمال زخم را بالا ببرد.
دکتر جانسون می‌گوید افرادی که استرس بیشتری دارند، معمولاً تنوع کمتری در میکروبیوم دستگاه گوارش خود دارند.
آیا پروبیوتیک‌ها و تست‌های خانگی برای آزمایش سلامت سیستم گوارش واقعاً جواب می‌دهند؟
متخصصان می‌گویند پروبیوتیک‌ها وقتی برای دلایل بخصوص به کار می‌روند، می‌توانند مؤثر باشند.
دکتر مگان راسی می‌گوید: «باید از گونه مناسب پروبایوتیک ها، برای مورد خاصی که دارید و برای مدت زمان مناسب استفاده کنید.»
او توضیح می‌دهد: «شواهد علمی که ثابت کند محصول پروبیوتیکی که رو قفسه فروشگاه‌ها می‌بینید، حتماً می‌تواند سلامت دستگاه گوارش شما را بهتر کند وجود ندارد و برخلاف آنچه ما را ترغیب می‌کنند، لازم نیست هرروز از آن‌ها استفاده کنیم.»
در بعضی از کشورها، شرکت‌هایی هستند که آزمایش‌های خانگی سلامت دستگاه گوارش به خانه شما می‌فرستند و شما مقداری از مدفوع خود را برای انجام آزمایش به آزمایشگاه آن‌ها می‌فرستید.
دکتر زند، پزشک بریتانیایی و مجری تلویزیون تصدیق می‌کند پیدا کردن آزمایشی که قیمت به‌صرفه‌ای داشته باشد در میان این تعداد محصول مشکل است.
او می‌گوید: «آن‌ها توصیه‌هایی به شما می‌کنند که متکی بر شواهد و مدارک نیست. توصیه من این است پولتان را خرج آن‌ها نکنید و اگر مشکلات گوارشی دارید، با پزشک خود مشورت کنید.»
